„DZIEDZICTWO RODU PACÓW”
polsko-litewski turystyczny szlak historyczny
Szlak (trasa) obejmujący miejsca i obiekty, na terenie Litwy i Polski, połączone wspólną historią – historią rodu Paców.
W obu tych państwach jest wiele miejsc związanych z tym sławnym niegdyś rodem. Znajdują się one też w kilku innych krajach. Niestety, do naszych czasów, nie we wszystkich miejscach zachowały się materialne obiekty (trwałe pamiątki) będące efektem działalności Paców. W niektórych miejscach ślady po tym znanym rodzie pozostały już tylko na kartach historii.
Szlak turystyczny oparty o historię rodu jest próbą integracji rozproszonego i może nieco zapomnianego dziedzictwa.
Pacowie, pieczętujący się herbem Gozdawa, największe znaczenie osiągnęli w drugiej połowie XVII wieku. Mieli znaczący wpływ na losy Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego). Byli też fundatorami monumentalnych świątyń i pałaców, mecenasami sztuki. Ostatnim wybitnym przedstawicielem rodu był generał Ludwik Michał Pac (1778-1835), uczestnik wojen napoleońskich i powstania listopadowego. Po upadku powstania (1831 r.) został zmuszony do emigracji, a ogromny majątek Paców został skonfiskowany przez władze rosyjskie, co w konsekwencji przyczyniło się do destrukcji pięknych budowli, rozproszenia kolekcji dzieł sztuki, zahamowania innowacyjnych przedsięwzięć gospodarczych.
Odwiedzając obiekty na szlaku w wielu miejscach odnajdziemy ich oznaczenia herbem Paców, bądź lilią z herbu.
Ten historyczny szlak został zaprojektowany w oparciu o wybrane miejsca związane z dziedzictwem rodu Paców, między Wilnem na Litwie i Warszawą w Polsce. W stolicach obu tych państw do dzisiaj pozostały okazałe pałace związane z Pacami. Najwięcej zachowanych obiektów znajduje się na terenie Litwy. Wiele z nich to popularne miejsca odwiedzin turystów (jak np. kościół na Antokolu w Wilnie). Szlak historyczny zaprowadzi również do tych mniej znanych.
Trasa: Warszawa/PL, Choroszcz/PL, Janówka/PL, Szkocja/PL, Dowspuda/PL, Raczki/PL, Virbalis/LT, Alvitas/LT, Vilkaviskis/LT, Kaunas/LT, Varniai/LT, Prienai/LT, Jieznas/LT, Merkinė/LT, Vilnius/LT
Główną linię szlaku tworzą takie punkty, jak: Warszawa – Choroszcz – Dowspuda i Raczki – Kaunas/Kowno – Jieznas/Jezno – Vilnius/Wilno (ok. 600 km). Chcąc odwiedzić inne wskazane na pacowskim szlaku punkty trzeba zaplanować dodatkowe wycieczki (boczne zjazdy).
Koncepcja tego historycznego szlaku powstała we współpracy trzech partnerów: polskiego Powiatu Suwalskiego i litewskich: Administracji Samorządu Rejonu Prenów (lit. Prienai) oraz Centrum Informacji Turystycznej i Biznesowej w Wyłkowyszkach (lit. Vilkaviskis), w ramach transgranicznego projektu „Transgraniczne dziedzictwo rodu Paców bazą wspólnego rozwoju turystycznego” z programu Interreg V-A Litwa-Polska. Jednak zarówno Powiat Suwalski, jak i Administracja Rejonu Prienai/Prenów, już wcześniej podejmowały działania w podobnym zakresie, bowiem w granicach ich terenów znajdują się pozostałości wspaniałych pałaców wniesionych przez Paców: w Dowspudzie/PL i Jieznas/LT. Łączy je coś więcej niż tylko wymiar materialnego dziedzictwa – również powiedzenie „Wart Pac pałaca, a pałac Paca”.
Odległość, jaka łączy stolice obu państw (ok. 600 km), wskazuje, że najłatwiej ten szlak zwiedzić samochodem. Podczas realizacji tego projektu partnerzy nie dokonali turystycznego oznakowania tego transgranicznego szlaku. Uniemożliwia to przede wszystkim brak uzgodnionego i ujednoliconego międzynarodowego systemu oznakowywania szlaków turystycznych.
Opracowana trasa historyczna jest szlakiem wirtualnym – zobrazowanym na stronach internetowych partnerów projektu, w aplikacji mobilnej, w publikacjach drukowanych.
Szlak jest propozycją podróży, a trasę przejazdu pomiędzy poszczególnymi punktami – miejscami dziedzictwa Paców – trzeba sobie zaprojektować indywidualnie. Nie ma on zamkniętej formuły.
W przyszłości będą mogły dochodzić inne miejsca i obiekty dziedzictwa tego rodu, poza obecnie wskazanymi. Przez wiele następnych lat szlak ten będzie mógł być bazą współpracy polsko-litewskiej i nie tylko.
Niektóre miejsca i obiekty związane z Pacami, partnerzy obecnie realizowanego projektu na swoich terenach, oznakowali specjalnym symbolem: granitową płytką z herbową lilią Paców (z brązu), wmontowaną w chodnik/ziemię w pobliżu obiektu. W kilku miejscach ustawione zostały tablice turystyczne i zamontowane inne elementy małej infrastruktury – najwięcej ich w Jieznas/LT: na głównym placu w pobliżu zabytkowego kościoła Paców zamontowany został zewnętrzny model tutejszego pałacu Paców, buty Paców z brązu (1 para męskich, 1 para damskich) i ławki z symbolem Paców, a przy wjeździe do miejscowości – kolumna z herbową lilią Paców.
Głównym koordynatorem tego szlaku jest Powiat Suwalski, ale każdy z partnerów projektu odpowiada za infrastrukturę na swoim terenie.
Obiekty i miejsca związane z dziedzictwem Paców na trasie szlaku:
W Polsce:
Warszawa:
1/ pałac generała Ludwika Michała Paca; ul. Miodowa 15
W 1823 r. zaniedbany barokowy pałac kupił generał Ludwik Michał hrabia Pac (1778-1835) i na jego polecenie został przebudowany w stylu klasycystycznym, według projektu włoskiego architekta Enrico Marconiego (sprowadzonego do Polski przez hrabiego). Zbudowano skrzydła boczne, a od strony ul. Miodowej dwupiętrowe pawilony, połączone przez trójarkadową, półkolistą bramę. Przebudowano wnętrza pałacu urządzając m.in. salę gotycką i mauretańską. Za bogate dekoracje odpowiadali włoscy artyści. Ściany jadalni ozdabiały pejzaże J. Głowackiego przedstawiające majątki hrabiego i budowle, które w nich ufundował (kościół w Różance, kościół i ratusz w Raczkach, pałac w Dowspudzie). Pac wyposażył pałac w kolekcje dzieł sztuki. Warszawski pałac stał się jego główną rezydencją wielkomiejską. Po zniszczeniach pałac został odbudowany. Obecnie jest siedzibą Ministerstwa Zdrowia. Można go podziwiać od zewnątrz. Okazjonalnie organizowane jest zwiedzanie od środka.
Więcej w: obiekty dziedzictwa rodu Paców http://pac.dowspuda.eu/
W Warszawie swoje rezydencje posiadali również wcześniejsi Pacowie. Budowę prawdopodobnie murowanego dworu rozpoczął tu Stefan Pac (1587-1640), podkanclerzy wielki litewski, a ukończył jego syn Stanisław Eustachy. Dwór ten (do jego zniszczenia podczas oblężenia 1656-1657) użytkował młodszy brat Stanisława – Krzysztof Zygmunt Pac (1621-1684), kanclerz wielki litewski, który w Ujazdowie pod Warszawą wybudował nową rezydencję – drewnianą willę z ogrodami, zwaną belwederem. W Warszawie drewniane dwory posiadał też brat kanclerza – Mikołaj Stefan Pac (1623-1684), wojewoda trocki i biskup wileński. Jeden z nich był przy ul. Szerokiej (Długiej), drugi przy Krakowskim Przedmieściu w ok. ul. Senatorskiej. Następnie przy tym pierwszym (przy ul. Długiej) wybudował nowy bardziej okazały pałac.
2/ belweder – pałac; ul. Belwederska 54/56
W miejscu obecnego pałacu belwederskiego, siedziby prezydenta RP w l. 1989-1993, stały wcześniej obiekty związane z rodem Paców. Krzysztof Zygmunt Pac, kanclerz wielki litewski, w l. 1659-1660 wybudował w Ujazdowie pod Warszawą nową rezydencję – pałac belweder – okazałą i bogato wyposażoną drewnianą willę z ogrodami, w sąsiedztwie letniej rezydencji królewskiej. Tu kanclerz zmarł. Jego następca z rodu – Józef Franciszek Pac (1685-1765) – ok. połowy XVIII w. wzniósł tu nowy murowany pałac w stylu barokowym. W kolejnych latach obiekt ten podlegał dalszym przebudowom, jednak istnieje do dzisiaj. Pałac udostępniany jest do zwiedzania.
Choroszcz
Ok. 1587 r. dobra choroskie Pawłowi Pacowi (1527-1595) wniosła w posagu Anna Chodkiewiczówna. Dobra te przejął Stefan Pac (1587-1640), podkanclerzy wielki litewski. Wraz z żoną uposażył parafię w Chroszczy, wzniósł nowy drewniany kościół pw. Św. Jana i Szczepana oraz wybudował drewniany, bogato wyposażony dwór. Jego syn Mikołaj Stefan Pac (1623-1684), wojewoda trocki i biskup wileński, dziedzicząc choroskie dobra, w 1654 r. sprowadził tu zakon dominikański i ufundował drewniany budynek klasztorny. Pod koniec XVII w. zabudowania klasztorne i kościół spaliły się, ale zostały odbudowane przez kolejnych właścicieli Choroszczy – Branickich. W 1674 r. Mikołaj Stefan Pac, będąc już biskupem wileńskim (od 1671 r.), przekazał świątyni relikwie świętych męczenników Wita, Aleksandry, Walerii i Wiktorii, które otrzymał od papieża. Pomimo zniszczenia pacowskiego kościoła, są one w nim do dzisiaj. Mikołaj Stefan Pac w Choroszczy utworzył swoją główną rezydencję. Często przebywając tu wzniósł nowy budynek dworu. Warto zwiedzić tu obecny kościół pw. Św. Jana i Szczepana oraz budynek poklasztorny (oba zabytki z XVIII w.), położone przy zabytkowym rynku oraz letnią rezydencję Branickich. W kościele i jego otoczeniu znajdziemy nawiązania do pacowskiego dziedzictwa.
Janówka
Majątek Janówka wraz z Dowspudą w pierwszej połowie XVII w. przeszedł do rodu Paców wraz ze ślubem Anny Rudomino-Dusiackiej ze Stefanem Pacem (1587-1640), podkanclerzym wielkim litewskim. Pozostawał w rękach Paców do 1831 r. (do zarekwirowania przez władze carskie majątków generała Ludwika Michała Paca – ostatniego z rodu). Istniejący tu od XVII w. wcześniejszy drewniany kościół uposażył Stefan Pac wraz z żoną w naczynia liturgiczne, a w ołtarze ich syn – Krzysztof Zygmunt Pac, kanclerz wielki litewski. Kanclerz, chcąc upamiętnić swoją babkę Zofię w Wołłowiczów – pierwszą kolatorkę kościoła (pochowaną w nim) – ufundował poświęcony jej marmurowy pomnik (płytę). Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego (z XIX/XX w.), podawał, że na probostwie w Janówce przechował się kominek z białego marmuru, pochodzący z pałacu Paca w Dowspudzie. Warto zwiedzić tu obecny zabytkowy kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (z 1908 r.), w stylu neogotyckim. W kościele są 4 ołtarze wykonane z dębu. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i scena Ukrzyżowania, a po bokach stoją figury św. Stanisława i św. Kazimierza. Boczne ołtarze posiadają wezwanie Matki Boskiej Częstochowskiej, św. Anny i św. Józefa.
Szkocja
Obecnie wieś w gminie Raczki, sąsiadującą z Dowspudą. Dawniej wchodziła w skład pacowskich dóbr Dowspuda. Jej nazwa – Szkocja – jest dziedzictwem historycznym po działalności ostatniego z rodu Paców – Ludwika Michała Paca (1778-1835). Ok. 1815 r. sprowadził on do swoich dowspudzkich dóbr ok. 500 osadników ze Szkocji i Anglii (wielu farmerów i rzemieślników, ale też ekonomów i ogrodnika), którzy w ogromnym stopniu przyczynili się do rozwoju i unowocześnienia gospodarki w pacowskich majątkach. Emigracja generała po upadku powstania listopadowego (1831 r.) i przejęcie jego majątku przez władze carskie, przyczyniły się do stopniowego rozproszenia osadników. Obecnie na terenie tej wsi nie można już odnaleźć wyraźnych materialnych śladów po szkockich osadnikach z XIX w. Pozostała nazwa miejscowości i historyczna pamięć.
Dowspuda
– pozostałości zespołu pałacowo-parkowego generała Ludwika Michała Paca
Znajdują się tu pozostałości XIX-wiecznego zespołu pałacowo-parkowego generała Ludwika Michała Paca (1778-1835), w tym: pozostałości pałacu hrabiego Paca i kordegarda (oficyna), w stylu neogotyku angielskiego oraz fragment dawnego parku z aleją lipową pomiędzy kordegardą a ruinami pałacu. Obiekty zostały zaprojektowane, a wnętrza ozdobione przez włoskich architektów i artystów, sprowadzonych przez Paca. Była to jedna z pierwszych polskich rezydencji neogotyckich. W pałacu mieściły się zbiory dzieł sztuki. Rozległy park zaprojektował angielski ogrodnik – John Heiton. Dowspuda miała być nową główną wiejską siedzibą, ale też pomnikiem rodu. Do dzisiaj z pałacu zachowały się: arkadowy portyk, jedna z narożnych wież głównego korpusu pałacu (zwaną bocianią wieżą) oraz rozległe piwnice, a wokół nich fragment starego parku. Kordegarda jest najlepiej zachowanym obiektem tego zespołu. W odrestaurowanym w 2015 r. budynku mieści się Centrum Obsługi Turysty „Kordegarda” , gdzie można obejrzeć makietę dowspudzkiego pałacu Paca.
Więcej w: obiekty dziedzictwa rodu Paców http://pac.dowspuda.eu/
Raczki:
1/ kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, ul. Kościelna 17;
Z polecenia hrabiego Ludwika Michała Paca (1778-1835) wcześniej rozpoczętą budowę kościoła dokończono w 1811 r. w stylu neogotyckim, a następnie w l. 1823-24 przebudowano go w stylu klasycystycznym według projektu Włocha – H. Marconiego. Wyposażeniem i zdobieniem wnętrz zajmował się zespół tych samych artystów włoskich, którzy pracowali przy pałacu hrabiego w Dowspudzie. Obecnie na wyposażeniu kościoła znajdują się dwie płaskorzeźby z białego marmuru, pochodzące pierwotnie z pałacu z Dowspudzie. Zachowało się też kilka innych oryginalnych elementów wyposażenia kościoła z czasów Paca.
Więcej w: obiekty dziedzictwa rodu Paców http://pac.dowspuda.eu/
2/ zabytkowy układ przestrzenny dawnego miasteczka
W 1748 r. miasto Raczki nabył hrabia Józef Franciszek Pac (1685-1764), kasztelan żmudzki i starosta, a w 1797 r. dobra te przejął Ludwik Michał Pac (1778-1835). Od tego czasu miasto odnotowało dynamiczny rozwój. Za czasów Paców, szczególnie za Ludwika Michała Paca, wzniesiono wiele nowych budynków, okazały zajazd (kaffenhauz), manufaktury, a przy rynku wspaniały neogotycki ratusz, które niestety w większości nie przetrwały. W 1870 r. Raczki straciły prawa miejskie. Zabytkowy układ urbanistyczny Raczek kształtował się od XVI do XIX w. Zabudowa o charakterze zabytkowym i kulturowym zgrupowana jest w pierzejach zamykających rozległy rynek oraz ulicy 1. Maja. Przy rynku warto zwiedzić też zabytkowy obiekt dawnej fabryki chusteczek – obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultury.
Więcej w: obiekty dziedzictwa rodu Paców http://pac.dowspuda.eu
Na Litwie:
Wilno (lit. Vilnius):
1/ pałac Paca; Šv. Jono gatve 5 (ul. Św. Jana 5)
Wcześniejszy murowany budynek wraz z działką w prestiżowym miejscu w Wilnie zakupił od rodziny swojej żony Stefan Pac (1587-1640), podkanclerzy wielki litewski, i przekształcił ją w reprezentacyjną rezydencję miejską. Po Stefanie odziedziczyli ją jego synowie – Krzysztof Zygmunt Pac i Mikołaj Stefan Pac oraz ich potomkowie. Pałac został zmodernizowany w XVII w. przez Krzysztofa Zygmunt Paca i przed połową XVIII w. przez Antoniego Michała Paca. Ostatnim właścicielem z rodu Paców był Michał Jan Pac (1730-1787), marszałek generalny litewski. Obecnie mieści się tu Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej.
2/ pałac Paca; Didžioj gatve 7 (ul. Wielka 7)
Z polecenia Michała Kazimierza Paca (1624-1682), hetmana wielkiego litewskiego, dokonano przebudowy wcześniejszego budynku w jedną z najwspanialszych rezydencji magnackich w Wilnie. W pałacu tym bywali monarchowie, w tym król Jan Sobieski, car Aleksander I, Napoleon Bonaparte. Ostatnim właścicielem z rodu Paców był Ludwik Michał Pac (1778-1835), generał wojsk polskich i napoleońskich. Obecnie mieści się tu obiekt hotelarsko-gastronomiczny.
3/ kościół pw. św. Piotra i Pawła; Antakalnio gatve 1 (ul. Antokol 1)
Barokowy kościół wraz z klasztorem kanoników regularnych laterańskich ufundował Michał Kazimierz Pac (1624-1682), hetman wielki litewski. Kościół słynie z wystroju wnętrz. Są tu wyjątkowej klasy sztukaterie wykonane przez włoskich artystów sprowadzonych przez hetmana – ponad 2 tysiące rzeźb stiukowych o tematyce biblijnej, mitologicznej i historycznej. Ozdabia go także piękny kryształowy żyrandol w kształcie łodzi. Jest też m.in. oryginalny wielki bęben przywieziony przez hetmana po bitwie pod Chocimiem. W prezbiterium znajduje się portret i popiersie hetmana. Kościół jest miejscem wiecznego spoczynku hetmana.
4/ kościół pw. św. Teresy; Aušros Vartų gatve 14 (ul. Ostrobramska 14)
Budowę barokowego, istniejącego do dzisiaj kościoła wraz z klasztorem karmelitów bosych, hojnie wspierał Stefan Pac (1587-1640), podkanclerzy wielki litewski. Podziemia miały być mauzoleum rodu. Stefan Pac został w nim pochowany.
Kowno (lit. Kaunas):
1/ pałac Paca; Rotušės a. 13 (ul. Ratuszowa 13)
Dom określany mianem „kamienica”, usytuowany przy rynku, obok kościoła bernardynek, był w posiadaniu Stefana Paca (1587-1640), podkanclerzego wielkiego litewskiego, a być może również jego poprzedników. Przebudowy dokonał jego syn Krzysztof Zygmunt Pac (1621-1684), kanclerz wielki litewski. Prace prowadzili prawdopodobnie ci sami artyści, którzy pracowali przy pacowskim Pożajściu. Murowany budynek pozostał w rękach Paców do początku XVIII w. Obecnie budynek nazywany jest pałacem Syrucia, mieści się w nim Muzeum Literatury Litewskiej Maironisa.
2/ kościół i klasztor pokamedulski w Pożajściu (lit. Pažaislis); T. Masiulio gatve 31 (ul. T. Masiulio 31)
Zespół klasztorny w Pożajściu jest jednym z najcenniejszych zabytków późnego baroku na Litwie. Ufundowany został przez Krzysztofa Zygmunta Paca (1621-1684), kanclerza wielkiego litewskiego i jego spadkobierców. Miał być wizytówką potęgi rodu oraz rodową nekropolią. Zespół składa się z kościoła o oryginalnej sześciobocznej bryle oraz zabudowań klasztornych, w tym eremów, dla zakonu kamedułów, sprowadzonych tu przez kanclerza. Erem nazwano Mons Pacis (Góra Pokoju). Kościół poświęcono Najświętszej Marii Pannie, św. Romualdowi (patronowi zakonu) oraz świętej Marii Magdalenie de’ Pazzi. Dzięki włoskim artystom zatrudnionym przez kanclerza wnętrze kościoła zostało wspaniale ozdobione. Stało się miejscem spoczynku kanclerza, jego żony i syna. Do zabudowań przy klasztorze (foresterii) kanclerz przeniósł swoją litewską rezydencję. Kościół i część zabudowań klasztornych jest udostępniona do zwiedzania. W dawnym domu gościnnym (foresterii) mieści się obecnie obiekt hotelarsko-gastronomiczny.
Jezno (lit. Jieznas):
1/ pozostałości pałacu Paców; Trakų gatve 2, 7 (ul. Trocka 2, 7)
W 1633 r. Stefan Pac (1587-1640), podkanclerzy wielki litewski, kupił miasto Jezno i rozpoczął tu urządzanie głównej siedziby rodzinnej (gniazda rodowego). Jako tymczasowy pałac zmodernizował wcześniejszą budowlę, lecz obiekt ten wkrótce został spalony (podczas wojen z Moskwą). Przebudowy pałacu w okazałą rezydencję dokonał jego syn – Krzysztof Zygmunt Pac (1621-1684), kanclerz, w l. 60-70 XVII w. Przy przebudowie i wspaniałej dekoracji tego pałacu pracowała ta sama ekipa włoskich artystów, co przy zespole kamedulskim w Pożajściu. W XVIII w. kolejną przebudowę zlecił Antoni Michał Pac (1722-1774), dziadek ostatniego z rodu Paców – Ludwika Michała (1778-1835). Pałac ulegał stopniowej degradacji po 1835 r. Do dzisiaj zachowały się tylko jego fragmenty wraz z parkiem nad jeziorem Jezno.
2/ kościół pw. Michała Archanioła i Jana Chrzciciela; Vilniaus gatve 2 (ul. Wileńska 2)
W latach 1650-70 wybudował go Krzysztof Zygmunt Pac (1621-1684), kanclerz wielki litewski, a rozbudował Antoni Michał Pac w l. 1768-1772. Istniejąca do dzisiaj barokowa świątynia we wnętrzu posiada bogate polichromie i wyposażenie. W podziemiach znajduje się krypta grobowa Paców.
Preny (lit. Prienai)
Od 1616 r. bogate starostwo preńskie należało do Stefana Paca (1587-1640), podkanclerzego wielkiego litewskiego. Preny były głównym ośrodkiem administracyjno-reprezentacyjnym podkanclerzego, miał tutaj przestronny drewniany dwór z kaplicą i biblioteką, tutaj rodziły i wychowywały się jego dzieci. Wspierał istniejący już tu wcześniej drewniany kościół. Starostwo scedował (w 1633 r.) na najstarszego syna Stanisława Eustachego (zm. 1643). W dworze Stefana, po jego śmierci, długo rezydował jego młodszy syn Mikołaj Stefan (1623-1684), kasztelan i biskup wileński. Warto zwiedzić tu obecny drewniany, barokowy kościół z 1750 r., przebudowany w 1875, z cennym wyposażeniem.
Wyłkowyszki (lit. Vilkaviškis)
Starostwo wyłkowyskie należało do Stefana Paca (1587-1640), podkanclerzego wielkiego litewskiego. Niedługo po otrzymaniu tego starostwa ufundował, wraz z żoną Anną Rudomino-Dusiacką, w 1620 r. w Wyłkowyszkach pierwszy drewniany kościół. Kościół ten został zniszczony podczas najazdu moskiewskiego. Wzniósł też drewniany dwór. Drugi kościół ufundował ich syn, Krzysztof Zygmunt Pac (1621-1684), kanclerz wielki litewski, który odziedziczył to starostwo. Obecny murowany kościół (katedra) pw. Najświętszej Marii Panny, pochodzi z lat 1870-1881 – warto go zwiedzić. Dziedzictwo Paców (lilia z herbu Paców – Gozdawa) reprezentowane jest też w obecnym herbie miasta.
Olwita (lit. Alvitas)
Krzysztof Zygmunt Pac (1621-1684), kanclerz wielki litewski, starosta wiłkowyski, ufundował pozłacany ołtarz do słynącego łaskami obrazu Matki Boskiej Loretańskiej, w kaplicy pw. Św. Anny. Warto zwiedzić tu obecny kościół pw. Św. Anny i kaplicę Gawrońskich, przy ul. Sirvintos.
Kanclerz wspierał też pobliski kościół w Grażyszkach (lit. Gražiškiai) i klasztor dominikanów w Wierzbołowie (lit. Virbalis), położone w jego starostwie.
Wierzbołowo (lit. Virbalis)
Zespół budynków kościoła pw. św. Michała Archanioła; ul. Gedymina 2,6 (Gedimino g. 2, 6)
W XVII w. z pomocą K. Z. Paca w Wierzbołowie osiedli dominikanie, którzy w 1643 r. wybudowali klasztor z kościołem. Do 1783 r., pod kierownictwem zakonnika-architekta WKL L. Hryncewicza, z boku placu wybudowano nowy murowany kościół bez lewej wieży. Około 1903 r. dzięki proboszczowi K. Siaurusaitisowi kościół został rozbudowany o boczne kaplice, po rozszerzeniu dziedzińca kościoła rozebrano ogrodzenie starego klasztoru i główne schody kościoła zajęły część placu. W 1944 r. kościół został wysadzony, a w 1958 r. dawny szpital został przekształcony na kościół i nazwany imieniem św. Michała Archanioła.
Merecz (lit. Merkinė)
Starostwo mereckie należało do Michała Kazimierza Paca (1624-1682), hetmana wielkiego litewskiego i wojewody wileńskiego. Często zatrzymywał się tu w podróży pomiędzy Wilnem a Warszawą. Odbudował kościół parafialny i ufundował klasztor jezuitów. Warto zwiedzić tu barokowy kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przy Liepų gatve 9.
Wornie (lit. Varniai)
– barokowy kościół pw. św. Piotra i Pawła (dawniej katedra); M. Valančiaus gatve 4 (ul. M. Valančiaus 4)
W 1691 r. Kazimierz Pac (zm. 1695), biskup żmudzki i smoleński, ufundował i wyposażył tu barokowy kościół pw. Św. Piotra i Pawła. W XIX w. kościół został przebudowany, istnieje do dzisiaj. Zawiera cenne wyposażenie wnętrza, a w podziemiach groby 13 biskupów żmudzkich. Miasto w latach 1417–1864 było stolicą biskupstwa żmudzkiego.
Szersze informacje zamieszczone są w tematycznych zakładach na stronach internetowych partnerów projektu: http://pac.dowspuda.eu/ i https://pacukelias.lt
Oczywiście to nie wszystkie miejsca jakie są związane z historią rodu Paców, lecz jedne z ważniejszych. Podróż można bardziej poszerzyć. Można odnaleźć też inne obiekty nawiązujące do dziedzictwa historycznego. W Polsce, po drodze z Choroszczy w kierunku Dowspudy i Raczek, warto na przykład odwiedzić prywatne muzeum pod nazwą „Pacowa Chata” w Krypnie Wielkim koło Tykocina, prowadzone przez rodzinę o nazwisku Pac.
Podróżując tym szlakiem są nawet możliwości zatrzymania się na nocleg w historycznych obiektach popacowskich:
– kompleks „Monte Pacis”**** przy klasztorze pokamedulskim w Pożajściu/Kownie na Litwie;
– hotel „Pacai”***** w pałacu Paca w Wilnie na Litwie;
– Centrum Obsługi Turysty „Kordegarda” (obiekt o standardzie hotelowym) w oficynie pałacu w Dowspudzie (kordegardzie) w Polsce.
W obu krajach, poza miejscami dotyczącymi Paców, można będzie również zwiedzić wiele innych ciekawych obiektów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, jak parki narodowe, krajobrazowe, regionalne, obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, średniowieczne grodziska obronne, zabytkowe kościoły, dwory i pałace, miejsca pamięci (pomniki, cmentarze). Propozycje tych miejsc można odnaleźć w tematycznych zakładach na stronach internetowych partnerów projektu: http://pac.dowspuda.eu i https://pacukelias.lt
Pomimo, iż tylko około 600 km dzieli Warszawę i Wilno, chcąc lepiej zwiedzić zaproponowane na tym historycznym szlaku pacowskie miejsca i jednocześnie poznać też inne okoliczne atrakcje trzeba będzie zaplanować kilkudniową podróż, bądź realizować ją w paru etapach. Dostarczy ona zapewne wielu wrażeń.
Opracowanie: B. Chełmicka-Bordzio, 2022 r.
